Người Tây Tạng – Dân Tộc Tibetan

Người Tây Tạng là bản địa của Tây Tạng và các khu vực lân cận trải dài từ Trung Á ở phía Bắc và phía Tây đến Myanmar và Trung Quốc ở phía Đông. Các nghiên cứu di truyền gần đây chỉ ra rằng tổ tiên của người Tây Tạng đã tách ra khỏi tổ tiên của người Hán khoảng 5.000–6.000 năm trước, và di cư về phía nam và phía tây vào dãy Himalaya. Họ hòa nhập với một nhóm dân cư khác từ Trung Á trước khi lan rộng qua Tây Tạng.

Ngôn ngữ Tây Tạng, thường được phân loại là ngôn ngữ Tạng-Miến, có ba phương ngữ địa phương chính: Trung Tạng, Kang và Amdo. Hình thức viết cổ điển của ngôn ngữ Tây Tạng, được tạo ra vào đầu thế kỷ thứ bảy, là một ngôn ngữ văn học chính trong khu vực, được sử dụng đặc biệt trong văn học Phật giáo.

Cho đến thế kỷ 20, người dân Tây Tạng chủ yếu là nông dân và du mục chăn nuôi, với một giai cấp nông dân được phân định rõ ràng và tầng lớp địa chủ ưu tú. Điều kiện khắc nghiệt mà họ sống đã tạo ra sự phụ thuộc vào một thế lực lớn hơn và sự tôn trọng sâu sắc đối với các giá trị tinh thần vẫn còn thể hiện rõ trong lối sống của họ ngày nay.

Hầu hết người Tây Tạng theo Phật giáo Tây Tạng và một bộ sưu tập các truyền thống bản địa được gọi là Bön (cũng được hấp thụ vào Phật giáo Tây Tạng chính thống). Các Lạt ma Tây Tạng, cả Phật giáo và Bön, đóng một vai trò quan trọng trong cuộc sống của người dân Tây Tạng, tiến hành các nghi lễ tôn giáo và chăm sóc các tu viện.

Tây Tạng bị buộc phải sáp nhập vào Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) vào năm 1950. Người Tây Tạng là một trong 56 dân tộc lớn nhất được Trung Quốc chính thức công nhận để tạo thành Zhonghua Minzu hoặc quốc gia Trung Quốc, mặc dù về mặt nhân chủng học, họ có thể được coi là bao gồm nhiều hơn một nhóm dân tộc.

Số liệu dân số

Theo điều tra dân số của Trung Quốc được thực hiện vào năm 2000, có 2.616.300 người ở Tây Tạng, với tổng số người Tây Tạng là 2.411.100 hay 92,2 % dân số khu vực hiện tại. SIL Ethnologue ghi nhận thêm 125.000 người nói tiếng Tây Tạng sống ở Ấn Độ, 60.000 người ở Nepal và 4.000 người ở Bhutan.

Chính phủ Tây Tạng lưu vong tuyên bố rằng số lượng người Tây Tạng đã giảm từ 6,3 triệu xuống 5,4 triệu kể từ năm 1959, trong khi chính phủ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa tuyên bố rằng số lượng người Tây Tạng đã tăng từ 2,7 triệu lên 5,4 triệu kể từ đó. Năm 1954. SIL Ethnologue ghi nhận thêm 125.000 người Tây Tạng lưu vong sống ở Ấn Độ, 60.000 người ở Nepal và 4.000 người ở Bhutan.

Các nhóm lưu vong Tây Tạng ước tính số người chết ở Tây Tạng kể từ cuộc xâm lược của Quân đội Giải phóng Nhân dân vào năm 1950 là 1,2 triệu người.

Hồ sơ chính thức do chính phủ Trung Quốc cung cấp cho thấy sự gia tăng dân số dân tộc Tây Tạng từ 1,2 triệu người vào năm 1952, lên 2,6 triệu người vào cuối năm 2000; phần lớn điều này được cho là do chất lượng sức khỏe và lối sống được cải thiện của người dân Tây Tạng trung bình kể từ khi bắt đầu cải cách dưới sự quản lý của Trung Quốc, dẫn đến tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh là 35,3 trên 1.000 vào năm 2000, so với 430 trẻ sơ sinh tử vong trên 1.000. vào năm 1951 và tuổi thọ trung bình từ 35 tuổi vào những năm 1950 đến hơn 65 tuổi đối với người Tây Tạng trung bình vào những năm 2000.

Nguồn gốc

Người ta thường đồng ý rằng người Tây Tạng có chung một nền tảng di truyền đáng kể với người Mông Cổ, mặc dù vẫn tồn tại những ảnh hưởng chính khác. Một số nhà nhân chủng học đã gợi ý một thành phần Indo-Scythian, và những người khác là một thành phần Đông Nam Á; cả hai đều đáng tin cậy với vị trí địa lý của Tây Tạng.

Một nghiên cứu di truyền gần đây về nhiễm sắc thể Y của người Tây Tạng cho thấy rằng khoảng 5.000 – 6.000 năm trước, một nhóm con của người Proto-Trung-Tạng, những người đã định cư ở thung lũng sông Hoàng Hà, tách khỏi tổ tiên của người Hán và di cư, có lẽ. theo hành lang “Zang (Tây Tạng) – Mien,” từ vùng thượng lưu sông Hoàng Hà về phía tây đến tỉnh Thanh Hải và sau đó xuống phía nam đến dãy Himalaya.

Nhóm con này, được gọi là người Proto-Tibeto-Burman, vượt qua dãy núi Himalaya và đến khu vực phía nam Himalaya, bao phủ Bhutan, Nepal, đông bắc Ấn Độ và bắc Vân Nam. Sau khi hòa nhập với một nhóm dân cư khác, có thể từ Trung Á, một số người trong số họ tiến vào dãy Himalaya và cuối cùng mở rộng ra khắp Tây Tạng.

Lý thuyết này được hỗ trợ bởi các bằng chứng khảo cổ học và ngôn ngữ học. Ngôn ngữ Tây Tạng là một thành viên của nhánh Tạng-Miến của ngữ hệ Hán-Tạng.

Giải thích truyền thống

Người Tây Tạng theo truyền thống giải thích nguồn gốc của họ bắt nguồn từ cuộc hôn nhân của Bồ tát Chenrezig và một con hổ núi. Những người Tây Tạng thể hiện lòng từ bi, tiết độ, thông minh và khôn ngoan được cho là chăm sóc cha của họ, trong khi những người Tây Tạng “đỏ mặt, thích theo đuổi tội lỗi và rất cứng đầu” được cho là theo đuổi mẹ của họ.

Ngôn ngữ Tây Tạng

Tiếng Tây Tạng (“ bod-yig ,” ngôn ngữ Tây Tạng) thường được phân loại là ngôn ngữ Tạng-Miến. Tiếng Tây Tạng nói bao gồm hàng chục phương ngữ khu vực và phương ngữ phụ, trong nhiều trường hợp, không thể hiểu được lẫn nhau. Theo phân chia địa lý, nó có ba phương ngữ địa phương chính: Trung Tây Tạng, Kang và Amdo. Một số hình thức tiếng Tây Tạng cũng được nói bởi nhiều dân tộc khác nhau ở phía bắc Pakistan và Ấn Độ ở các khu vực như Baltistan và Ladakh, cả trong hoặc xung quanh Kashmir.

Ngôn ngữ Tây Tạng được cách điệu hóa cao và phản ánh hệ thống phân cấp xã hội truyền thống của một tầng lớp nông dân và tầng lớp tinh hoa. Đối với hầu hết các thuật ngữ, có một cách diễn đạt bằng kính ngữ được sử dụng khi nói với người ngang hàng hoặc cấp trên và một từ thông thường được sử dụng khi đề cập đến những người thấp kém hoặc đề cập đến bản thân. Một bộ kính ngữ bổ sung cao hơn được sử dụng khi xưng hô với các Lạt ma và quý tộc cao nhất.

Dạng viết cổ điển của ngôn ngữ Tây Tạng là một ngôn ngữ văn học chính trong khu vực, được sử dụng đặc biệt trong Phật giáo văn học. Vào đầu thế kỷ thứ bảy, ngôn ngữ Tây Tạng, một hệ thống ngữ âm của chữ viết đã được tạo ra dựa trên hệ thống chữ viết của ngôn ngữ Phạn cổ của Ấn Độ.

Ngôn ngữ Tây Tạng bao gồm ba mươi phụ âm, bốn nguyên âm, năm chữ cái đảo ngược (để hiển thị các từ nước ngoài) và các dấu câu. Các câu được viết từ phải sang trái. Hai loại chữ viết chính, chữ viết thông thường và chữ viết tay, được sử dụng rộng rãi ở tất cả các khu vực có người Tây Tạng sinh sống.

Từ thế kỷ X đến XVI, văn hóa văn học Tây Tạng phát triển vượt bậc. Các tác phẩm văn học bao gồm hai tác phẩm kinh điển Phật giáo nổi tiếng, Bka-gyur và Bstan-gyur, và các tác phẩm về cadences, văn học, triết học, lịch sử, địa lý, toán học, lịch và y học.

Cấu trúc xã hội

Xã hội Tây Tạng truyền thống là nông nghiệp và được phân chia thành tầng lớp ưu tú và tầng lớp nông dân, với hầu hết nông dân làm thuê hoặc làm thuê trên đất thuộc sở hữu của các tu viện hoặc giới quý tộc. Nông dân sống trong những ngôi làng nhỏ. Những người chăn cừu và chăn cừu du mục chăn thả những đàn bò yak và cừu của họ trên thảo nguyên cao; một số người trong số họ đã trải qua mùa đông ở vùng đồng bằng và di cư lên vùng cao vào mùa hè.

Trước khi Trung Quốc sáp nhập Tây Tạng vào năm 1959, người ta ước tính rằng khoảng 1/4 dân số thuộc dòng dõi giáo sĩ. Tu viện là nơi học tập chính và cung cấp một giải pháp thay thế cho giáo dục trong các trường học thế tục. Đô thị hóa và công nghiệp hóa, cùng với sự phá vỡ trật tự chính trị truyền thống, đã làm tăng tính dịch chuyển xã hội. Người Tây Tạng ở các thành phố, những người trước đây kiếm sống bằng nghề thủ công, đang di cư vào các nhà máy và doanh nghiệp.

Phong tục hôn nhân

Hầu hết các cuộc hôn nhân là một vợ một chồng, nhưng chế độ đa thê và đa phu được thực hiện ở một số vùng của Tây Tạng: Một người phụ nữ có thể đồng thời kết hôn với chồng và anh trai hoặc cha của anh ta, hoặc một người đàn ông có thể kết hôn với cả vợ và chị gái hoặc mẹ góa. Điều này thường được thực hiện để giữ nguyên di sản của gia đình và đảm bảo tài chính. Các cuộc hôn nhân đôi khi do cha mẹ sắp đặt, nếu con trai hoặc con gái chưa chọn được người bạn đời của mình trước một độ tuổi nhất định.

Từ cuối thế kỷ XIX, sự hiện diện của người Hoa ở Đông Tây Tạng ngày càng tăng; tuy nhiên các cuộc hôn nhân hỗn hợp giữa người Tây Tạng và người Trung Quốc vẫn không phổ biến lắm.

Các bộ phận và các nhóm dân tộc

Người dân Tây Tạng được chia thành nhiều nhóm. Những người này bao gồm Changri, Nachan và Hor, những người được chia thành 51 bộ tộc phụ, mỗi bộ lạc duy trì một bản sắc văn hóa riêng biệt nhưng có liên quan.

Những người Tây Tạng sống ở Kham là người gốc Qiang và nói một ngôn ngữ Qiang, mặc dù họ không được chính thức phân loại là một phần của thiểu số Qiang. Người Hor, những người được chia nhỏ hơn nữa thành 39 bộ tộc phụ, là người gốc Mông Cổ.

Người Tây Tạng ở Kham còn được gọi là Khampa, trong khi những người ở xa phía tây và phía bắc được gọi là Poiba. Hậu duệ của Karjia được gọi là Ando. Mặc dù Tangut hiện đã tuyệt chủng như một dân tộc riêng biệt, con cháu của họ có thể được tìm thấy trong số những người Tây Tạng và Salar của Cam Túc.

Monpa

Người Monpa (tiếng Tây Tạng: མོན་ པ །), còn được gọi là Menba, Moinba, Monba, Menpa, hoặc Mongba là một nhóm dân tộc trên lãnh thổ Ấn Độ Arunachal Pradesh, với dân số 50.000 người, tập trung ở các huyện Tawang và Tây Kameng. 25.000 khác trong số chúng có thể được tìm thấy ở quận Cuona của Tây Tạng, nơi chúng được gọi là Menba (tiếng Trung giản thể: 门巴族; tiếng Trung phồn thể: 門巴族; bính âm: Ménbà zú). Họ nói tiếng Monpa và tiếng Tây Tạng.

Người Monpa thực hành nông nghiệp đốt nương làm rẫy và chủ yếu dựa vào săn bắn. Thu hoạch được phân phối cho tất cả các cư dân của một ngôi làng, với một phần gấp đôi cho thợ săn. Thu hoạch cũng được trao đổi để lấy ngũ cốc và các nhu cầu cần thiết khác.

Các nhà sư nói chung là tín đồ của giáo phái Gelugpa của Phật giáo Tây Tạng, giáo phái mà họ đã áp dụng vào thế kỷ XVII do ảnh hưởng truyền giáo của Mera Lama được giáo dục ở Bhutan. Một số yếu tố của đức tin Bön tiền Phật giáo vẫn còn mạnh mẽ trong các nhà sư, đặc biệt là ở các vùng gần đồng bằng Assamese.

Trong mỗi hộ gia đình, các bàn thờ Phật nhỏ đặt tượng Phật được dâng nước trong chén nhỏ và đốt đèn bơ. Các Monpa được biết đến với nghề chạm khắc gỗ, vẽ tranh Thangka, dệt thảm và dệt vải. Họ sản xuất giấy từ bột giấy của cây sukso địa phương. Một máy in ấn có thể được tìm thấy trong tu viện Tawang, nơi nhiều sách tôn giáo được in trên giấy địa phương với các khối gỗ, thường dành cho các vị sư thầy Lama biết chữ, những người sử dụng chúng cho các nghi lễ tôn giáo.

Lhoba

Lhoba (珞巴) hiện là một nhóm dân tộc được chính thức công nhận ở Trung Quốc. Họ được phân chia giữa Yidu (Idu), được phân loại là một trong ba bộ tộc phụ của Mishmi, và Boga’er (Bokar), một bộ tộc phụ của Adi. Cả hai nhóm, cũng được tìm thấy ở bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ, tập thể tạo thành dân số khoảng 10.500 người. Tuy nhiên, thuật ngữ “Lhoba” chỉ giới hạn cho những nhóm này sống ở phía Trung Quốc của biên giới Đông Dương.

Người Lhoba sống ở đông nam Tây Tạng, đặc biệt là ở các quận Mainling, Medog, Lhunze và Nangxian của tỉnh Nyingchi ở đông nam Tây Tạng. Ngoài ra, một số nhỏ sống ở Luoyu, miền nam Tây Tạng. Nhiều người khác sống ở phía nam biên giới Tây Tạng trong Thung lũng Dibang ở Arunachal Pradesh, nơi họ tham gia vào nông nghiệp truyền thống và săn bắn.

Họ tham gia vào việc trao đổi hàng hóa, trao đổi hàng hóa như da sống, xạ hương, móng gấu, thuốc nhuộm và trò chơi bắt giữ để lấy nông cụ, muối, len, quần áo, ngũ cốc và trà từ các thương nhân Tây Tạng. Rất ít người Lhoba biết tiếng Tây Tạng.

Trong quá khứ, khi chưa có chữ viết, người Lhobas duy trì một lịch sử truyền miệng được hỗ trợ bởi những nút thắt được mã hóa buộc trong những sợi dây đặc biệt được lưu giữ làm hồ sơ. Văn học của họ có ảnh hưởng đáng kể đến văn học của các đối tác Tây Tạng. Nhiều người Lhobas đã chuyển đổi sang Phật giáo Tây Tạng trong những năm gần đây, thường xuyên trộn nó với tín ngưỡng vật linh bản địa của họ.

Sherpa

Người Sherpa (tiếng Tây Tạng: ཤར་ པ, “người phương đông”, từ “người phương đông” + pa “sắc nét”) đã di cư từ miền đông Tây Tạng đến Nepal trong vòng 500 năm qua. Hầu hết người Sherpa sống ở các vùng phía đông; tuy nhiên, một số sống xa hơn về phía tây trong thung lũng Rolwaling và ở vùng Helambu phía bắc Kathmandu.

Pangboche là ngôi làng cổ nhất của người Sherpa ở Nepal. Người Sherpa nói ngôn ngữ Sherpa của riêng họ, theo nhiều cách giống với phương ngữ của Tây Tạng. Theo truyền thống, người Sherpa trồng khoai tây và nuôi yak để lấy các sản phẩm từ sữa, da sống, len và mang vác. Ngày nay, các ngành nghề chính của họ là du lịch, thương mại và trồng trọt. Người Sherpa mặc áo khoác trắng. Phụ nữ mặc váy bên ngoài quần dài và nam giới mặc quần ngắn với thắt lưng và dao săn.

Dengba

Người Dengba, còn được gọi là Deng, sống ở quận Zayu của Tây Tạng và các khu vực rừng nguyên sinh giữa Himalayas và Hengduan Mountains ở độ cao 1.000 mét. Gần đây hơn, họ đã di chuyển vào các thung lũng sông bậc thang với sự hỗ trợ của chính phủ. Khoảng 10.000 Dengba sống ở Tây Tạng.

Theo truyền thống, Dengba canh tác đất nông nghiệp bằng cách sử dụng lưỡi hái, kiểm soát cỏ dại bằng cách đốt cháy. Họ xây dựng cấu trúc hai tầng, với gia đình sống ở trên và gia súc được nuôi ở dưới.

Phụ nữ họ Đặng thường đeo hoa tai bạc dài, giống hình trống, một chiếc mũ che trán và đeo một chuỗi hạt hoặc trang sức bạc quanh cổ. Họ mặc váy lụa và đi chân trần. Nam giới đeo một băng bằng vải đen trên đầu và đeo khuyên tai bằng bạc.

Mặc dù họ không có ngôn ngữ viết, nhưng người Deng có ngôn ngữ nói của riêng họ, bắt nguồn từ nhánh Tây Tạng-Myanmese của ngữ hệ Trung-Tạng. Họ có một lịch sử truyền miệng, được hỗ trợ bởi dây thừng được cắt thành các độ dài khác nhau để ghi lại các sự kiện. Người Dengba từ chối cải đạo sang Phật giáo, nhưng nhiều người trong số họ hướng ngoại tuân theo các nghi lễ Phật giáo.

Khả năng thích ứng với khắc nghiệt của độ cao và lạnh

Người Tây Tạng có một khả năng huyền thoại là có thể sống sót sau những khắc nghiệt về độ cao và lạnh giá, một khả năng được điều hòa bởi môi trường khắc nghiệt của cao nguyên Tây Tạng.

Gần đây, các nhà khoa học đã tìm cách phân lập các yếu tố văn hóa và di truyền đằng sau khả năng thích nghi này. Trong số những phát hiện của họ có một gen cải thiện độ bão hòa oxy trong hemoglobin và thực tế là trẻ em Tây Tạng phát triển nhanh hơn những đứa trẻ khác ở độ tuổi lên 5 (có lẽ là một biện pháp bảo vệ chống lại sự mất nhiệt vì các cơ thể lớn hơn có tỷ lệ thể tích trên bề mặt thuận lợi hơn).

Dự án Đồ đá cũ Tây Tạng đang nghiên cứu thời kỳ đồ đá thuộc địa hóa cao nguyên, hy vọng có được cái nhìn sâu sắc về khả năng thích ứng của con người nói chung và các chiến lược văn hóa mà người Tây Tạng đã phát triển khi họ học cách tồn tại trong môi trường khắc nghiệt này.

Khả năng hoạt động bình thường của người Tây Tạng trong bầu khí quyển thiếu oxy ở độ cao lớn – thường là trên 4.400 mét (14.000 ft), thường khiến các nhà quan sát bối rối.

Nghiên cứu gần đây cho thấy, mặc dù những người Tây Tạng sống ở độ cao không có nhiều oxy trong máu hơn những người khác, nhưng họ lại có lượng oxit nitric gấp 10 lần, tăng gấp đôi lưu lượng máu ở cẳng tay của những người ở độ cao thấp. Nitric oxide gây ra sự giãn nở của các mạch máu cho phép máu lưu thông tự do hơn đến các chi và hỗ trợ giải phóng oxy đến các mô.

Điều này cũng có thể giúp giải thích đôi má ửng hồng điển hình của cư dân vùng cao. Người ta vẫn chưa biết liệu mức oxit nitric cao là do một đặc điểm di truyền hay liệu những người từ độ cao thấp hơn sẽ dần dần thích nghi theo cách tương tự sau khi sống trong thời gian dài ở độ cao lớn.

Tôn giáo

Hầu hết người Tây Tạng thường theo Phật giáo Tây Tạng và một tập hợp các truyền thống bản địa được gọi là Bön (cũng được hấp thụ vào Phật giáo Tây Tạng chính thống). Truyền thuyết kể rằng vị vua thứ 28 của Tây Tạng, Lha Totori Nyentsen, đã mơ thấy một kho báu thiêng liêng từ trên trời rơi xuống, trong đó có một bộ kinh Phật, thần chú và các đồ vật tôn giáo.

Tuy nhiên, vì văn tự Tây Tạng hiện đại không được giới thiệu với người dân, nên không ai biết những gì được viết trong kinh. Phật giáo không bắt nguồn từ Tây Tạng cho đến triều đại của Songtsen Gampo (khoảng 605–649), người đã kết hôn với hai công chúa Phật giáo, Bhrikuti và Wencheng. Nó đã trở nên phổ biến khi Padmasambhava, được biết đến rộng rãi với cái tên Guru Rinpoche, đã đến thăm Tây Tạng vào thế kỷ thứ 8 theo lời mời của vị vua Tây Tạng thứ 38, Trisong Deutson.

Các Lạt ma Tây Tạng, cả Phật giáo và Bön, đóng một vai trò quan trọng trong cuộc sống của người dân Tây Tạng, tiến hành các nghi lễ tôn giáo và chăm sóc các tu viện. Những người hành hương cắm cờ cầu nguyện của họ trên khu đất linh thiêng như một biểu tượng của sự may mắn.

Đá Mani, đĩa đá, đá hoặc đá cuội có ghi thần chú hoặc ashtamangala (một bộ thiêng liêng của Tám Dấu hiệu Tốt lành), là một hình thức cầu nguyện trong Phật giáo Tây Tạng. Đá Mani được cố ý đặt dọc theo các con đường và sông hoặc xếp lại với nhau để tạo thành gò hoặc hình tháp như một vật cúng dường cho các linh hồn địa phương (loci thần tài). Tạo và khắc đá mani là một thực hành sùng kính truyền thống.

Kinh luân được phổ biến rộng rãi trong người dân Tây Tạng. Một bánh xe làm từ kim loại, gỗ, da, hoặc thậm chí là bông thô, mô tả hoặc gói gọn những lời cầu nguyện, thần chú và biểu tượng, được quay trên một trục quay. Theo truyền thống Phật giáo Tây Tạng, việc quay một bánh xe như vậy nhiều lần theo chiều kim đồng hồ sẽ có tác dụng tương tự như đọc lời cầu nguyện bằng miệng.

Để không xúc phạm các đồ tạo tác tôn giáo như bảo tháp, đá mani và gompas, Phật tử Tây Tạng đi bộ xung quanh chúng theo chiều kim đồng hồ, mặc dù hướng ngược lại đúng với Bön. Các Phật tử Tây Tạng tụng kinh Om mani padme hum, trong khi các hành giả của Bön tụng Om matri muye sale du.

Hồi giáo và Công giáo cũng có một số tín đồ tương ứng ở Lhasa và Yanjing. Người Hồi giáo Tây Tạng còn được gọi là Kache.

Văn hoá

Lễ hội

Các lễ hội Tây Tạng như Losar, Shoton, Linka (lễ hội), và Lễ hội tắm có nguồn gốc sâu xa từ tôn giáo bản địa và cũng là hiện thân của những ảnh hưởng từ nước ngoài. Mỗi người tham gia Lễ hội tắm ba lần: khi sinh ra, khi kết hôn và khi chết. Người ta tin rằng mọi người không nên tắm một cách tùy tiện mà chỉ nên tắm vào những dịp quan trọng nhất.

Losar, Tết Tây Tạng, được theo dõi từ ngày đầu tiên đến ngày thứ ba của tháng đầu tiên của người Tây Tạng, là lễ hội quan trọng nhất ở Tây Tạng. Các công việc chuẩn bị cho Năm mới bao gồm cúng các vị thần đặc biệt của gia đình và sơn cửa với các biểu tượng tôn giáo.

Vào đêm giao thừa, các gia đình tụ họp để ăn guthuk, một món súp với các viên bột làm từ lúa mạch có chứa nhiều quả trám khác nhau để biểu thị vận may của người ăn chúng. Sau bữa tối, gia đình sẽ làm Lễ xua đuổi tà ma để thanh tẩy ngôi nhà của họ.

Monlam, Đại lễ cầu nguyện, rơi vào ngày thứ 4 đến ngày thứ 11 của tháng đầu tiên của người Tây Tạng. Được thành lập vào năm 1049 bởi Tsong Khapa, người sáng lập ra lệnh của Đức Đạt Lai Lạt Ma và Ban Thiền Lạt Ma, đây là lễ hội tôn giáo lớn nhất ở Tây Tạng. Các điệu múa tôn giáo được biểu diễn và hàng nghìn nhà sư tập trung để tụng kinh trước đền Jokhang. Các cuộc kiểm tra dưới hình thức tranh luận về kinh cho Geshe, bằng cấp cao nhất trong thần học Phật giáo, cũng được tổ chức.

Lễ hội dân gian quan trọng nhất ở Tây Tạng là Lễ hội Đua ngựa Nakchu. Một thành phố lều được xây dựng bởi những người tập trung ở thị trấn Nakchu, và hàng ngàn người chăn gia súc trong trang phục đẹp nhất của họ tham gia các cuộc đua ngựa, bắn cung và cưỡi ngựa. Lễ hội Thu hoạch ( Ongkor trong tiếng Tây Tạng) được tổ chức tại các làng nông nghiệp khi mùa màng chín, thường vào khoảng tháng 8. Mọi người đi bộ xung quanh cánh đồng của họ để cảm ơn các vị thần và các vị thần cho một năm thu hoạch tốt, và ca hát, nhảy múa và đua ngựa diễn ra.

Lễ hội Shoton, còn được gọi là Lễ hội sữa chua, bắt đầu vào ngày thứ 30 của tháng Tây Tạng thứ 6. Lễ hội bắt nguồn từ thế kỷ XVII khi những người hành hương phục vụ sữa chua cho các nhà sư dừng chân trong khóa tu mùa hè của họ. Sau đó, các buổi biểu diễn opera Tây Tạng đã được thêm vào sự kiện này để giải trí cho các nhà sư trong các tu viện. Trong lễ hội, các Thangkas khổng lồ của Đức Phật được ra mắt tại Tu viện Drepung trong khi các đoàn opera Tây Tạng biểu diễn tại Norbulingka.

Lễ hội Tắm tiên bắt đầu từ ngày 27 tháng 7 âm lịch và kéo dài trong một tuần khi thần Vệ nữ xuất hiện trên bầu trời. Người Tây Tạng mang theo thức ăn, dựng lều ven sông và tắm mình dưới ánh sao. Người ta tin rằng tắm thánh có thể chữa lành mọi loại bệnh tật và xua đuổi vận rủi.

Nghệ thuật

Nghệ thuật Tây Tạng mang bản chất tôn giáo sâu sắc, từ những bức tượng chi tiết tinh xảo được tìm thấy trong các gompas (tu viện) đến các tác phẩm chạm khắc bằng gỗ và các thiết kế phức tạp của các bức tranh Thangka. Nghệ thuật Tây Tạng có thể được tìm thấy trong hầu hết mọi đối tượng và mọi khía cạnh của cuộc sống hàng ngày.

Tranh Thangka, một sự đồng điệu giữa tranh cuộn của Ấn Độ với tranh của người Nepal và Kashmiri, xuất hiện ở Tây Tạng vào khoảng thế kỷ thứ 8. Hình chữ nhật và được vẽ trên vải bông hoặc vải lanh, chúng thường mô tả các họa tiết truyền thống bao gồm các chủ đề tôn giáo, chiêm tinh và thần học, và đôi khi là Mandala. Để đảm bảo rằng hình ảnh không bị phai, người ta đã thêm các chất màu hữu cơ và khoáng chất, và bức tranh được đóng khung trong những tấm gấm lụa nhiều màu sắc.

Kịch

Vở opera dân gian Tây Tạng, được biết đến với cái tên Ache lhamo (“nữ thần chị em” hay “em gái thiên nữ”) là sự kết hợp của các điệu múa, thánh ca và các bài hát. Tiết mục được đúc kết từ những câu chuyện Phật giáo và lịch sử Tây Tạng.

Kinh kịch Tây Tạng được thành lập vào thế kỷ XIV bởi Thang Tong Gyalpo, một lạt ma và một người xây dựng cầu. Gyalpo đã tuyển chọn bảy cô gái và tổ chức buổi biểu diễn đầu tiên để gây quỹ xây dựng những cây cầu nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho giao thông ở Tây Tạng. Truyền thống tiếp tục không bị gián đoạn trong gần 700 năm, và các buổi biểu diễn được tổ chức vào các dịp lễ hội khác nhau như lễ hội Lingka và Shoton.

Buổi biểu diễn thường là một vở kịch kết hợp các điệu múa, câu ca và bài hát, được biểu diễn trên một sân khấu trống trải. Những chiếc mặt nạ đầy màu sắc đôi khi được đeo để xác định một nhân vật, với màu đỏ tượng trưng cho một vị vua và màu vàng tượng trưng cho các vị thần và Lạt ma. Buổi biểu diễn bắt đầu với việc thanh lọc sân khấu và những lời chúc phúc.

Sau đó, một người kể chuyện sẽ hát bản tóm tắt của câu chuyện và màn trình diễn bắt đầu. Một nghi lễ ban phước khác được tiến hành vào cuối vở kịch. Ngoài ra còn có rất nhiều sử thi thần thoại lịch sử được viết bởi các Lạt ma cao về sự tái sinh của một “người được chọn”, người sẽ làm những điều vĩ đại.

Ngành kiến ​​trúc

Một điểm độc đáo của kiến ​​trúc Tây Tạng là nhiều ngôi nhà và tu viện được xây dựng trên các địa điểm cao, đầy nắng quay mặt về hướng Nam. Chúng thường được làm từ hỗn hợp đá, gỗ, xi măng và đất. Ít nhiên liệu có sẵn để sưởi ấm hoặc chiếu sáng, vì vậy các mái bằng được xây dựng để bảo tồn nhiệt và nhiều cửa sổ được xây dựng để đón ánh sáng mặt trời. Tường thường nghiêng vào trong 10 độ để đề phòng động đất thường xuyên ở miền núi.

Những ngôi nhà và công trình kiến ​​trúc của người Tây Tạng được quét vôi trắng bên ngoài, bên trong được trang trí lộng lẫy. Nhiều gia đình quý tộc duy trì những ngôi nhà phố ở thủ đô Lhasa, được xây bằng đá với chuồng và nhà kho xung quanh ba mặt của một sân hình chữ nhật và một biệt thự ba tầng ở phía đối diện với cổng.

Những người chăn gia súc du mục sống trong những chiếc lều bằng lông yak, hình chữ nhật và dài từ 12 đến 50 feet (3,5 đến 15 m).

Với chiều cao 117 mét và chiều rộng 360 mét, Cung điện Potala được coi là ví dụ quan trọng nhất của kiến ​​trúc Tây Tạng. Trước đây là nơi ở của Đạt Lai Lạt Ma, nó có hơn một nghìn phòng trong vòng mười ba tầng và có chân dung của các Đạt Lai Lạt Ma trong quá khứ và các bức tượng của Đức Phật. Nó được phân chia giữa Cung điện trắng bên ngoài, đóng vai trò là khu hành chính và Khu vực đỏ bên trong, nơi có hội trường của các Lạt ma, nhà nguyện, 10.000 ngôi đền và một thư viện kinh điển Phật giáo rộng lớn.

Dược phẩm

Y học Tây Tạng là một trong những hình thức lâu đời nhất trên thế giới, sử dụng tới 2.000 loại thực vật, 40 loài động vật và 50 khoáng chất. Bác sĩ Yutok Yonten Gonpo nổi tiếng ở thế kỷ thứ 8, một nhân vật chủ chốt trong quá trình phát triển của nó, đã sản xuất Bốn Mật điển Y khoa tích hợp tài liệu từ các truyền thống y học của Ba Tư, Ấn Độ và Trung Quốc. Các tantra bao gồm tổng cộng 156 chương dưới dạng Thangkas (tranh vẽ) kể về y học cổ xưa của Tây Tạng và các nguyên tắc thiết yếu của y học được thực hành ở những nơi khác.

Hậu duệ của Yutok Yonten Gonpo, Yuthok Sarma Yonten Gonpo (sinh năm 1126), đã bổ sung thêm 18 tác phẩm y học vào truyền thống. Một trong những cuốn sách của ông bao gồm các bức tranh mô tả việc đặt lại xương bị gãy. Ngoài ra, ông còn biên soạn một bộ ảnh giải phẫu các cơ quan nội tạng.

Ẩm thực

Ẩm thực của Tây Tạng phản ánh di sản phong phú của đất nước và sự thích nghi của người dân với độ cao và những hạn chế về ẩm thực tôn giáo. Cây trồng quan trọng nhất là lúa mạch. Bột làm từ bột lúa mạch, được gọi là tsampa, là lương thực chính của Tây Tạng. Món này có thể được cuộn thành mì hoặc làm thành bánh bao hấp gọi là momos.

Các món thịt có thể là yak, dê hoặc thịt cừu, thường được làm khô, hoặc nấu thành món hầm cay với khoai tây. Hạt mù tạt được trồng ở Tây Tạng, và do đó có rất nhiều tính năng trong ẩm thực của nó. Yoghurt Yak, bơ và pho mát thường được dùng để ăn, và sữa chua được chế biến kỹ càng được coi là món ăn dành cho người sành ăn.

Uống trà bơ, làm từ lá trà, bơ yak và muối, là một phần thường xuyên của cuộc sống Tây Tạng. Trước khi làm việc, một người Tây Tạng thường rót vài bát nước giải khát thơm phức này và nó luôn được phục vụ cho khách. Những người du mục được cho là uống tới 40 cốc mỗi ngày. Loại trà này rất ấm vì nó có chứa chất béo từ bơ yak.

Quần áo

Người Tây Tạng rất bảo thủ trong cách ăn mặc của họ, và mặc dù một số đã chuyển sang mặc quần áo phương Tây, những phong cách truyền thống vẫn còn rất nhiều. Nam và nữ đều mặc áo dài tay ngay cả trong những tháng mùa hè nóng nực. Vì thời tiết lạnh giá của Tây Tạng, đàn ông và phụ nữ mặc áo dài dày (chubas); phụ nữ mặc váy quấn tối màu bên ngoài áo cánh và nam giới mặc phiên bản ngắn hơn với quần bên dưới. Tạp dề len dệt sọc đầy màu sắc báo hiệu một người phụ nữ đã kết hôn. Phong cách của quần áo khác nhau giữa các vùng. Những người du mục thường mặc chubas da cừu dày.

Hầu hết người Tây Tạng để tóc dài, mặc dù trong thời gian gần đây một số nam giới đã bắt đầu cắt tóc ngắn. Phụ nữ tết tóc thành hai hàng hoặc nhiều hơn, các cô gái xếp thành một hàng. Một buổi lễ đón tuổi đặc biệt được tổ chức khi một cô gái 17 tuổi, trong đó tóc cô được tết nhiều để thể hiện rằng cô đã đủ điều kiện kết hôn.

Nguồn bài viết

• Unrepresented Nations and Peoples Organization – Tibet. Retrieved October 18, 2008.
• Travel China Guide, Tibet: People. Retrieved October 16, 2008.
• Dharamshala, Tibetan people. Retrieved October 15, 2008.
• The Government of Tibet in Exile, Population transfer and control. Retrieved October 18, 2008.
• War Statistics, Source List and Detailed Death Tolls for the Twentieth Century Hemoclysm. Retrieved October 16, 2008.
• United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific, Tibet: Population Situation. Retrieved October 16, 2008.
• Su, Bing, et al., “Y chromosome haplotypes reveal prehistorical migrations to the Himalayas,” Human Genetics 107 (2000): 582–590. Retrieved October 15, 2008.
• R.A. Stein and J.E. Stapleton Driver (trans.) Tibetan Civilization (Stanford University Press, 1972), 28,46.
• Tibet Travel, Tibetan Language. Retrieved October 16, 2008.
• Travel China Guide Tibet. Retrieved October 16, 2008.
• Dharamshala, Tibetan people. Retrieved October 15, 2008.
• Raju Barthakur, Winds of Change: Arunachalee in Tradition and Transition. Retrieved November 7, 2008.
• Col Ved Prakash, Encyclopaedia of North-east India, Vol 3 (Atlantic Publishers & Distributors, ISBN 8126907053).
• Tibet Travel, The Sherpas People. Retrieved October 16, 2008.
• Tibet Travel, The Deng People. Retrieved October 16, 2008.
• The Center for Research on Tibet, Tibetan Adaptation to High Altitude. Retrieved October 16, 2008.
• “Special Blood allows Tibetans to live the high life,” New Scientist November 3, 2007: 19.
• Eurekalert, Elevated nitric oxide in blood is key to high altitude function for Tibetans. Retrieved October 16, 2008.
• China Travel Guide, Tibetan Festivals. Retrieved October 16, 2008.
• Bradley Mayhew and Michael Kohn, Tibet, 6th ed (2005, ISBN 1-74059-523-8).

References

• Barfield, Thomas J. The Nomadic Alternative. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall, 1993. ISBN 0136249825.
• Chorlton, Windsor, and Nik Wheeler. Cloud-Dwellers of the Himalayas: The Bhotia. Peoples of the Wild. Amsterdam: Time-Life Books, 1982. ISBN 0705407055.
• Goldstein, Melvyn C. and Cynthia M. Beall. Nomads of Western Tibet: The Survival of a Way of Life. Berkeley: University of California Press, 1990. ISBN 0520072103.
• Goldstein, Melvyn C. “Study of the Family structure in Tibet.” Natural History. March 1987: 109-112.
• Jones, Schuyler. Tibetan Nomads: Environment, Pastoral Economy, and Material Culture. New York, NY: Thames and Hudson, 1996. ISBN 0500237204.
• Lopez, Donald S. Religions of Asia in Practice: An Anthology. Princeton readings in religions. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2002. ISBN 0691090602.
• Mayhew, Bradley, and Michael Kohn. Tibet. Footscray, Vic: Lonely Planet, 2005. ISBN 1-74059-523-8.
• Stein, R.A., J.E. Stapleton Driver (trans.) Tibetan Civilization. Stanford University Press, 1972. ISBN 0804708061.
• Su, Bing, et al. “Y chromosome haplotypes reveal prehistorical migrations to the Himalayas.” Human Genetics 107, 2000: 582–590. Retrieved October 18, 2008.
• Thargyal, Rinzin, and Toni Huber. Nomads of Eastern Tibet: Social Organization and Economy of a Pastoral Estate in the Kingdom of Dege. Brill’s Tibetan studies library, v. 15. Leiden: Brill. 2007. ISBN 9789004158139.

External links

• Tibetan Government in Exile’s Official Website
• Travel China Guide: Article on modern Tibetan people.